Rijnlandse Geschiedenis streeft naar meer historische samenhang en kennisuitwisseling in de regio.

verenigingen

musea

instellingen

Artikelen

Deze rubriek bevat artikelen uit bladen van de lokale organisaties, uit landelijke tijdschriften, bijdragen die door de redactie of door derden geschreven zijn, besprekingen van relevante publicaties en signaleringen van interessante initiatieven uit de regio. U kunt met willekeurig gekozen woorden in alle artikelen zoeken naar een onderwerp waar uw interesse naar uitgaat.

Wilt u zelf een bijdrage schrijven, dan kunt u klikken op Auteursrichtlijnen. Wilt u eerst overleg of heeft u suggesties voor een artikel dat hier niet mag ontbreken, neem dan contact op met de redactie.
Wilt u namens een organisatie die aangesloten is bij Rijnlandse Geschiedenis een artikel van de site overnemen, dan verzoeken wij u contact op te nemen met de redactie. In vrijwel alle gevallen zal toestemming verleend kunnen worden.

Besprekingen & rapportages

Lezing over Eendenkooien

Op woensdagavond 8 november 2023 organiseerde Rijnlandse Geschiedenis de najaarsbijeenkomst die plaats vond in Zoeterwoude. Niet voor niets in ontmoetingscentrum De Eendenkooi want het ging die avond over eendenkooien in Rijnland. Eeuwenlang vormden de vele eendenkooien een vast element in het Rijnlandse landschap. Veel eendenkooien zijn verdwenen maar in Warmond is er nog een in bedrijf. Voor een goedgevulde zaal nam historicus Sander Wassing het publiek mee in de geschiedenis van eendenkooien. Daarna vertelde bioloog Bart van Konijnenburg, beheerder van de eendenkooi in Warmond, over de geschiedenis van de Warmondse eendenkooi en wat er allemaal komt kijken bij het runnen daarvan. Dit verslag is een impressie van deze boeiende avond.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Jose Niekus

Boekpresentatie NGV-Rijnland

Het was ten dele een boeiende bijeenkomst. De eerste bijeenkomst van de gefuseerde Rijnlandse en Kennemerlandse afdeling van NGV, die zijn domicilie in Oegstgeest heeft gevonden. ELO en NHA gaven een gezamenlijke presentatie over wat zij mensen die geinteresseerd zijn in genealogie te bieden hebben en ook over moderne digitale bronnen als hulpmiddel. Daarbij noemden ze ook ChatGPT en Transkribus. Daarna werd er kort over de 19 verhalen iets verteld. Dat was lang en ten dele langdradig. Maar er zitten een paar heel interessante verhalen in ( van Hans van Eindhoven bijvoorbeeld). Dat laat zien dat genealogie veel meer kan zijn dan alleen voorvaderen uitpluizen. Dat is ook het belang van het boek.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Wim Bleijie

Drie lezingen over dialecten

Rijnlandse Geschiedenis organiseerde op 20 april 2023 in De Coy in Sassenheim drie lezingen over dialecten. De Stichting Oud Leimuiden-Rijnsaterwoude, sinds 2020 deelnemer aan (kortweg) Rijnlandse Geschiedenis (RG), was ook uitgenodigd. De eindredacteur van Tijdinghen, Alfred Bakker, was aanwezig en verzorgde dit verslag.

Vereniging: Stichting Oud Leimuiden-Rijnsaterwoude
Auteur: Alfred Bakker

Ontdekking en duiding van het Romeinse legioenskamp van Valkenburg (ZH)

De vondst van het grote legerkamp in Valkenburg vormt de hoofdmoot van de avond. Niet alleen een gedetailleerd verhaal over de opgraving van het legerkamp komt aan de orde. Wouter Vos nam ons mee tot in Rome, Kroatie, Richborough en Boulogne. Legerkampen in Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Groot-Brittannie passeerden de revue. Vos memoreerde dat Valkenburg uitgebreid in de media is geweest. Hij heeft zijn eigen bedrijf Vos Archeo en doceert ook bij Saxion in Deventer, de enige praktijkgerichte archeologische HBO-opleiding in Nederland. Het bestaan van een Castellum van 100 x 120m was al bekend. Tijdens de laatste opgravingen op het voormalige Marinevliegkamp troffen ADC, Archol en Vos Archeo het slecht met het natte seizoen. Maar de resultaten waren opzienbarend. Het aangetroffen legerkamp is uniek in Nederland. De afmetingen 440 x 440m (19, hectare) zijn een veelvoud van die van het Castellum.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Alfred Bakker

Als de bom valt; sporen van de Koude Oorlog in Leiden en omgeving.

Bespreking van het boek 'Als de bom valt; sporen van de Koude Oorlog in Leiden en omgeving', geschreven door Ruurd Kok.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Alfred Bakker
Oorspronkelijke publicatie: Ruurd Kok, Als de bom valt; sporen van de Koude Oorlog in Leiden en omgeving. Leiden, Uitgeverij Ginkgo, 134 bladzijden, 15 euro

De Oude Rijn tussen Leiden en Utrecht.

Dit mooi vormgegeven gebonden boek bevat 138 oude foto's van de Rijn, een groot aantal bruggen en vele vormen van bedrijvigheid langs de oevers van de Rijn rond 1925. Onder redactie van Arjan van 't Riet en Marloes Rijkelijkhuizen werd van een kleine 140 nooit gepubliceerde foto's een boek samengesteld.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: José van der Meer

Spectaculaire vondst tweede castellum Valkenburg: geen tentenkamp, maar een echt castellum.

Verslag van het webinar georganiseerd door het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) op 5 november waar projectarcheoloog en directievoerder Peter Jongste nadere toelichting gaf over de vondst van wat een tweede castellum lijkt te zijn.

Vereniging: Valkenburg, Vereniging Oud Valkenburg
Auteur: Leendert van der Ent
Oorspronkelijke publicatie: Nieuwsbrief dec. 2020

Interview met Evert van Ginkel, archeoloog. Ook rond het meest complete limesfort blijven raadsels hangen.

In het interview wordt ingegaan op de nieuwe kennis over de burgersamenleving van het limesfort Valkenburg en op de vele vragen die nog niet beantwoord zijn.

Vereniging: Valkenburg, Vereniging Oud Valkenburg
Auteur: Leendert van der Ent
Oorspronkelijke publicatie: Nieuwsbrief Vereniging Oud Valkenburg oktober 2020

Het Merovingische grafveld van Rijnsburg. Een bijzonder rijksmonument uit de vroege middeleeuwen.

De auteur bespreekt het boek, geschreven door van Menno Dijkstra & Pierre van Grinsven, hoofdstuk voor hoofdstuk, zodat de lezer een uitstekende indruk krijgt van de rijke inhoud.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Mathieu Fannee
Oorspronkelijke publicatie: rijnlandgeschiedenis.nl + november 2020

Kasteel De Boekhorst. Geschiedenis van een Hollands pronkjuweel

Bespreking van een boek over het verdwenen kasteel De Boekhorst dat ooit lag aan de huidige Langevelderweg in Noordwijkerhout.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Aad van der Geest
Oorspronkelijke publicatie: rijnlandgeschiedenis.nl, oktober 2020

Ruurd Kok, Bang voor mooi weer. Oorlogssporen in Leiden en omgeving. Ginkgo, Leiden. ISBN 978 90 71256 79 0. 152 p. Euro 19,5

Boekbespreking van Ruurd Kok, Bang voor mooi weer. Oorlogssporen in Leiden en omgeving, Leiden, 2020.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Piet de Baar
Oorspronkelijke publicatie: Rijnlandgeschiedenis.nl, okt. 2020

Wim van den Eijkel, Piet van der Plas, Jan H.M. Sloof, Karel A. de Vries en Henk J. Walvaart, Duizend jaar Dorpskerk Voorschoten

Boekbespreking van Wim van den Eijkel, Piet van der Plas, Jan H.M. Sloof, Karel A. de Vries en Henk J. Walvaart, Duizend jaar Dorpskerk Voorschoten. Geschiedenis van kerk, toren, kerkhof, orgel, pastorie en schoolhuis, Voorschoten en Leiden, 2020. Ginkgo, 2020. 224 p. ISBN 978-90-71256-85-1. ? 19,95.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Piet de Baar
Oorspronkelijke publicatie: Rijnlandgeschiedenis.nl, okt. 2020

Boekbespreking van Kristine Groenhart, Kinderen van Kaageiland. Afscheid van het grote gezin, Querido, Amsterdam-Antwerpen, 2020

Boekbespreking Kristine Groenhart Kinderen van Kaageiland. Afscheid van het grote gezin

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Piet de Baar
Oorspronkelijke publicatie: Rijnlandgeschiedenis.nl oktober2020

Antoinette van Dorssen e.a Duivenvoorde in vogelvlucht. Stichting Duivenvoorde, Voorschoten, 2020. Geen ISBN. 112 p. Euro 12,00.

Boekbespreking van Antoinette van Dorssen e.a., Duivenvoorde in vogelvlucht, Voorschoten, 2020

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Piet de Baar
Oorspronkelijke publicatie: Rijnlandgeschiedenis.nl, okt. 2020

Leiderdorp tijdens de 80-jarige oorlog. Schetsen van een dorpssamenleving.

Boekbespreking van: Dick E.H. de Boer e.a., Leiderdorp tijdens de 80-jarige oorlog. Schetsen van een dorpssamenleving. (Leiden, Ginkgo, 2019). ISBN 978-90-71256-74-5. 432 pag. ? 29,95.

Vereniging: Nederlandse Genealogische Vereniging, afdeling Rijnland en Kennemerland
Auteur: Piet de Baar
Oorspronkelijke publicatie: Originele publicatie Rijnlandgeschiedenis.nl, aug. 2020.

De Kleine IJstijd

Klimaatverandering is van alle tijden. Ook in de periode van 1570-1700 werd ons land getroffen door periodes van bovenmatige warmte, gevolgd door die van extreme kou. De precieze oorzaken zijn nooit helemaal duidelijk geworden. De gevolgen staan echter in diverse bronnen vermeld. Hongersnood door misoogsten, bevriezing van mensen door extreme onderkoeling in huizen, hevige stormen en overstromingen, onze voorouders hebben er de vele lasten van ondervonden. Mededelingenblad NGV afd. Rijnland nr. 80 september 2022

Vereniging: Nederlandse Genealogische Vereniging, afdeling Rijnland en Kennemerland
Auteur: Ank Poland
Oorspronkelijke publicatie: De kleine IJstijd

Molens in Rijnland

Om de polders in Rijnland droog te houden worden windmolens van het type grondzeiler ingezet. Qua bouw zijn er diverse vormen van molens, ook het kruiwerk varieert alsmede de manier waarop de waterverplaatsing gebeurt. Door de stand van de wieken kan onderling tussen de molenaars gecommuniceerd worden, maar ook uiting gegeven worden aan vreugde en verdriet. www.Rijnlandse Molenstichting.nl.

Vereniging: Rijnlandse Molenstichting
Auteur: Rijnlandse Molenstichting
Oorspronkelijke publicatie: Het verhaal achter de poldermolens.

Eeuwen van kinderarbeid in Rijnland

In 2024 is het honderdvijftig jaar geleden dat het Kinderwetje van Van Houten werd aangenomen. Een goed moment om de ontwikkeling van de kinderarbeid in onze streek te bekijken. Daarbij gaat het niet alleen om de toestanden in de Leidse textielindustrie in de 17e en 19e eeuw, tijden van grootscheepse uitbuiting van jonge kinderen. Echter, ook buiten de stad werkten kinderen, al zijn er verschillen in de manier waarop. Was hun rol in de veehouderij relatief bescheiden, in akker- en tuinbouw was dat belangrijker, vooral tijdens de oogst. Bij het slagturven werden eveneens kinderen aan het werk gezet en zeker ook in de plattelandsnijverheid – met name de steenfabrieken. Kinderarbeid in fabrieken en werkplaatsen werd door het Kinderwetje in 1874 beperkt. Voor ‘veldarbeid’ – ook werken op een steenplaats viel daaronder – duurde dat tot 1890. De Leerplichtwet leek grote gevolgen te hebben voor de beschikbaarheid van kinderen bij de oogst, maar daar werd in voorzien door schoolvakanties en een landbouwverlof. Veel inzet van kinderen was te vinden in de bollencultuur en bij de aardbeienoogst in Roelofarendsveen en omgeving. In de jaren zestig veranderde het werk dat kinderen deden van karakter. Was het vroeger noodzakelijk om een karig inkomen aan te vullen, daarna wordt het via vakantiewerk en scholierenbaantjes extra zakgeld voor de kinderen zelf.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Cor Smit
Oorspronkelijke publicatie: www.rijnlandgeschiedenis.nl

Scheepsmakerij-laswerf Westhof bestaat 200 jaar

Hendrik Barendsz Westhof kocht in 1790 een scheepmakerij van de erven Van Tijlingen in het dorpscentrum van Zoeterwoude. Er werd een groot aantal verschillende typen vaartuigen gebouwd, waarvan een overzicht in het artikel is opgenomen. Uit de aantallen blijkt dat het een bloeiend bedrijf was. De aanleg in 1970 van een vaste brug in het dorp betekende het einde van de scheepsmakerij en ging het bedrijf verder als laswerf. Kort nadat P.W. (Piet) Westhof in 1994 met pensioen ging, werd het bedrijf beeindigd. De bedrijfsgebouwen zijn - gerestaureerd - rijksmonument en in gebruik door een consultancybedrijf op het gebied van gezondheidszorg.

Vereniging: Derden
Auteur: H.J.A. Dessens
Oorspronkelijke publicatie: Spiegel der Zeilvaart, 14e jaargang nr. 5, juni 1990, pag. 8-11,

Het dorp, wie weet nog hoe het was. Ondernemende plattelanders vertellen over hun leven in Rijnland, ca. 1540.

In 1539 trekt een raadsheer van het Hof van Holland er op uit en maakt een wandeling buiten de stadsmuren van Leiden. Hij ontmoet in de omgeving van Leiderdorp en Zoeterwoude plattelanders die zich naast landbouw en veeteelt ook bezig hielden met huisnijverheid en vervoer. Zij brachten hun waren naar de markt in de stad (Leiden), waar ze werden gekocht en doorverkocht. De stedelijke ondernemers speelden een grote rol bij de instandhouding van de plattelandsbedrijven, maar ervoeren ook concurrentie voor hun eigen producten zoals in de textielindustrie. De raadsheer spreekt met 77 mensen; van de gesprekken met een spinster, een bakker en een slager wordt in dit artikel verslag gedaan.

Vereniging: Derden
Auteur: Jaco Zuijderduijn
Oorspronkelijke publicatie: Holland, historisch tijdschrift. Nr. 2, 2015.

Feiten, verhalen, beelden en het grotere geheel; een beknopte historiografie van de Hollandse dorpsgeschiedenis

Belangrijke informatie over Holland tijdens de Middeleeuwen was voornamelijk te vinden in annalen en kronieken, zoals de annalen van de abdij van Egmond. Het betrof dan geschreven tekst met enkele afbeelding van o.a. kaarten. Vanaf de 19e eeuw kwam met de opkomst van fotografie en een rijkere geschiedschrijving op gang. De belangstelling voor de geschiedenis van de eigen stad of dorp nam hierdoor toe. Er verschenen stadsgidsen en boeken met dorpsbeschrijvingen waarin topografie en geschiedenis werden gevisualiseerd. In dit artikel worden een aantal auteurs en publicaties uit onze regio genoemd.

Vereniging: Derden
Auteur: Marcel IJsselstijn
Oorspronkelijke publicatie: Holland, historisch tijdschrift. Nr. 2, 2015.

Industrialisatie in de zuivelbereiding.

In de 2de helft van de 19de eeuw mechaniseerde de zuivelbereiding. Centrifuges op stoomkracht scheidden de room van de ondermelk (magere melk). In Zoetermeer verscheen de eerste roomboter- en kaasfabriek in 1880 door toedoen van L.C. Enthoven, telg uit een Haagse familie van ijzergieters- en pletters. Boeren werden gecontracteerd om dagelijks melk te leveren. Later ging de melk naar Simon van den Bergh in Oss en in 1896 werd door de familie Van der Hagen Nutricia opgericht. Begin 20ste eeuw volgden andere zuivelfabrieken, waaronder Brinkers die vooral bekend werd als margarinefabriek en van het product Wajang.

Vereniging: Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer
Auteur: Gertjan Moers
Oorspronkelijke publicatie: 't Seghen Waert 42-3 (2023) 2-13

Interview met Bart van Konijnenburg: Eendenkooi in Warmond

Bart van Konijnenburg (49) ademt Warmond. Hij is zo'n tien uur per week in touw als beheerder en voorzitter van de unieke, 400 jaar oude Eendenkooi op de grens met Sassenheim. Vrijwilligerswerk dat hem al vijftien jaar letterlijk met de 'poten in de klei' houdt en hem nog dieper wortelt in zijn bijzondere woonplaats.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Miep smitsloo
Oorspronkelijke publicatie: Leidsch Dagblad 4 november 2023

Eendenkooien in Rijnland in de vroegmoderne tijd

Het artikel gaat over de opkomst van eendenkooien, indertijd ook wel vogelkooien genoemd, in de waterrijke gebieden van onze regio, ongeveer tussen Haarlem, Amsterdam, Gouda, Den Haag. De kooien waren echter heel ongelijk verspreid over de verschillende ambachten. Aanvankelijk werd er goed verdiend aan het houden van eenden. De komst van de droogmakerijen met de verlaging van de waterstand waardoor het aantal eenden in het veenweidegebied afnam, vormde echter een bedreiging voor menige kooiker. Ook de toename van de bevolking en de verstedelijking leidden uiteindelijk tot een forse afname van het aantal eendenkooien in Rijnland.

Vereniging: Hoogheemraadschap van Rijnland
Auteur: Milja van Tielhof
Oorspronkelijke publicatie: Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 13, (2004/webversie 2006).

Het 'Olga'-gebouw en de regionale kalkzandsteenindustrie

Het Leidse 'Olga'-complex, een bedrijfsverzamelgebouw, is eigenlijk een kalkzandsteenfabriek uit 1913-1914. Het is de tweede in deze regio. De eerste was de Arnout in Hillegom, uit 1904. Verbindend figuur is Ing. Dr. J.A. van Herwaarden. Als jongeling begon hij bij de Arnout. In 1919 werd hij directeur van de Leidse kalkzandsteenfabriek. Vervolgens zette hij in 1924 in Katwijk een nieuwe fabriek op. Na de Tweede Wereldoorlog nam hij het Hillegomse bedrijf over. Van Herwaardens bedrijf werd de grootste kalkzandsteenindustrie ter wereld. De Leidse onderneming was daar niet tegen opgewassen en sloot. Later werd ook de Katwijkse fabriek afgestoten. Die in Hillegom werd stevig gemoderniseerd en functioneert nog steeds, als onderdeel van een multinational. Van de oorspronkelijke fabriek is weinig over. De oprichting van de Leidse kalkzandsteenfabriek past binnen de geschiedenis van de Rijn als industriële zone. De opkomst van de Arnout is verbonden met de ontwikkeling van de bollencultuur: de afgegraven gronden waren daar uitstekend voor geschikt. Later ging men dieper zand opzuigen. Daardoor ontstonden in de regio diverse (recreatie-)plassen. Het Leidse fabrieksgebouw bood vanaf 1950 onderdak aan andere bedrijven: Smit Rontgen en de Olga-matrassenfabriek. Hun verhaal illustreert hoe Leiden haar industrie verloor. In 1982-1983 werd het een bedrijfsverzamelgebouw voor startende ondernemers, een 'broedplaats', waarschijnlijk de eerste van Nederland. Een bijzondere rol dus voor het gebouw dat de laatste herkenbare herinnering is aan het begin van de regionale kalkzandsteenindustrie.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Cor Smit
Oorspronkelijke publicatie: Rijnlandgeschiedenis.nl

Scheepsbouw- en Reparatiewerf 'De Herstelling'

De werf 'De Herstelling' begon als een tweemansbedrijf met de bouw van tuindersvletten en houten en ijzeren schepen. Vanaf ongeveer 1920 werd overgegaan op het ontwerpen en maken van stalen schepen die aan de eisen van de moderne tijd voldeden. De werf breidde allengs uit en kon later ook voldoen aan de vraag naar luxere schepen voor de recreatievaart. Zelfs een eigen ontwerp Debo-kruiser zag het licht. Samenwerking met o.a. Natuurmonumenten en waterschappen resulteerde in het maken van fiets- en voetgangerspontjes.

Vereniging: Stichting Oud Leimuiden-Rijnsaterwoude
Auteur: Arie Blaazer en Dick de Bock
Oorspronkelijke publicatie: Tijdinghen nr. 1, maart 2023

De Limes: het grootste archeologische monument van Europa

Het artikel begint met een inleiding over de lokale geschiedenis tijdens de Romeinse tijd in het westen van ons land, met name rond de rivier de Rijn, en de aanleg van een weg langs de noordgrens van het Romeinse rijk. Bij diverse opgravingen zijn onderdelen van deze weg aangetroffen. Ook zijn grote hoeveel voorwerpen gevonden die duiden op vestiging van castella en wachttorens, maar ook van bewoning door de inheemse bevolking. De mooiste en meest tot de verbeelding sprekende vondst bij het Westvaartpark in Hazerswoude was die van een 'mijlpaal', nog niet eerder gevonden in het gebied van de Limes, dat met recht nu gerekend mag worden tot Werelderfgoed.

Vereniging: Hazerswoude Historisch Museum Hazerswoude
Auteur: Bernadette Verhoef, met dank aan Wilfried Hessing.
Oorspronkelijke publicatie: De Hazelier

Prentbriefkaarten met 'Groeten uit Zoetermeer-Zegwaart'

Prentbriefkaarten waren de appjes van eind 19de en de gehele 20ste eeuw. Voor een snelle boodschap naar familie en bekenden ging een kaartje op de brievenbus. Schreef men de boodschap eerst nog op de voorzijde, later verhuisde dat naar de achterzijde waar ook het adres en de postzegel kwam. In 'Prentbriefkaarten uit Zoetermeer-Zegwaart' leest u het ontstaan van prentbriefkaarten in Nederland en specifiek uit Zoetermeer met veel voorbeelden uit de collectie van Ria Moers-de Vree.

Vereniging: Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer
Auteur: Gertjan Moers
Oorspronkelijke publicatie: 't Seghen Waert 36-4 (2017)

Ansichtkaarten, de appjes van begin vorige eeuw. Duizenden kaarten vertellen het verhaal van Boskoop; 'Groeten uit Boskoop'

In drie artikelen besteedt Eric Stolwijk aandacht aan het verhaal achter de prentbriefkaarten, ook wel ansichtkaarten genoemd, van Boskoop. Er zijn relatief veel kaarten van Boskoop uitgegeven in vergelijking met omliggende dorpen. De Boskoopse kwekerijen en de daarmee gepaard gaande internationale contacten, het tuinbouwonderwijs en de grote tentoonstellingen zullen daaraan hebben bijgedragen. Ook de diverse uitgeverijen en verzamelaars komen uitgebreid aan bod.

Vereniging: Boskoop, Historische Vereniging
Auteur: Eric Stolwijk
Oorspronkelijke publicatie: Paktijd nrs 96, 97, 99 (2021)

Rijnland onbegrensd: watergrenzen en kennisgrenzen

In 1202 sloten de bisschop van Utrecht en de graaf van Holland een verdrag dat een waterstaatkundig grensconflict regelde. Een dam in de Rijn bij Zwammerdam werd verwijderd en er kwamen drie weteringen om het overvloedig uit Utrecht afkomstige Rijnwater af te voeren. Bemiddelaar was de hertog van Brabant, die indertijd ook in Holland zijn macht ligt gelden. Hij had niet alleen waterstaatkundige, maar ook handels- en politieke belangen bij deze oplossing. Met dit verdrag als vertrekpunt beschrijft Petra van Dam de rol die grenzen spelen bij het waterbeheer. Het gaat om een inleiding bij een themanummer van het Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis uit 2003. Van Dam gebruikt daarvoor de geschiedenis van het Hoogheemraadschap Rijnland, van de middeleeuwen tot de huidige tijd. Ze maakt duidelijk dat niet alleen de natuurlijke grenzen - de landscheidingen - van groot belang zijn, maar ook de politiek-bestuurlijke. De problemen rond Zwammerdam en Woerden waren extra moeilijk doordat deze staatkundige grenzen overschreden. Binnen Holland was doorgaans een oplossing makkelijker te vinden. Ze beschrijft onder meer de relatie met Delfland. Om het water effectief te beheren, is kennis nodig, en ook daaraan zitten grenzen. Zij beschrijft hoe Rijnland bezig is geweest zich die nodige kennis eigen te maken. En met veel succes, bleek bijvoorbeeld bij de drooglegging van de Haarlemmermeer. Het verdrag van 1202 was een mijlpaal in de ontwikkeling naar een hoogheemraadschap. De geschiedenis van het Rijnlandse waterbeheer begint natuurlijk eerder, bij de ontginningen. Sindsdien moesten bewoners samenwerken om het water te beheersen. Maar hoe die samenwerking er precies uitzag, is (en blijft?) onduidelijk. Ook de geschiedwetenschap heeft haar grenzen.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Petra J.E.M van Dam
Oorspronkelijke publicatie: Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 12 (2003), webversie 2006