Rijnlandse Geschiedenis streeft naar meer historische samenhang en kennisuitwisseling in de regio.

verenigingen

musea

instellingen

Hoogheemraadschap van Rijnland

Het hoogheemraadschap van Rijnland is een van de oudste waterschappen in Nederland. Rijnland heeft de zorg voor het waterbeheer in het gebied aan weerszijden van de Oude Rijn (van Wassenaar tot Amsterdam en van IJmuiden tot Gouda).

Van oudsher werd aan archiefzorg veel aandacht besteed. Rijnland bezit daardoor een rijke verzameling archieven en collecties die betrekking hebben op de geschiedenis van het hoogheemraadschap en de voormalige inliggende waterschappen en polders. Het oudste stuk dateert uit 1255. De archieven en collecties geven inzicht in het waterbeheer in een belangrijk gedeelte van Nederland.

U kunt op afspraak onze studiezaal bezoeken voor raadpleging van onze archieven en collecties. Er is dan altijd iemand aanwezig die u vertrouwd maakt met de gang van zaken en zo nodig advies geeft bij het zoeken. De toegangen tot de archieven van het hoogheemraadschap, enkele belangrijke delen van het archief en het beeldmateriaal zijn in toenemende mate online beschikbaar via www.archieven.nl.

Nieuws

Noord-Hollandse polderarchieven weer in beheer bij het hoogheemraadschap van Rijnland

22 okt 2025 - Op woensdag 15 oktober verhuisde meer dan 35 strekkende meter archief van het Noord-Hollands Archief (NHA) te Haarlem naar Leiden. Het ging om de archieven van 18 polders die tot 1979 als zelfstandige bestuurlijke eenheden binnen het gebied van Rijnland lagen. Even terug in de tijd Per 1 januari 1979 fuseerden deze polders met de Haarlemmermeerpolder tot het waterschap Groot-Haarlemmermeer. Het nieuwe waterschapsbestuur zetelde in het Polderhuis van de voormalige Haarlemmermeerpolder in het centrum van Hoofddorp. Waterschap Groot-Haarlemmermeer liet de archieven van zijn rechtsvoorgangers door een extern bureau bewerken en bracht ze in 2003 over naar de Archiefdienst voor Kennemerland in Haarlem. Alleen het archief van de Haarlemmermeerpolder bleef in de archiefruimte in Hoofddorp achter. Per 1 januari 2005 hielden zowel het waterschap en de archiefdienst als zelfstandige organisaties op te bestaan. Waterschap Groot-Haarlemmermeer ging op in het hoogheemraadschap van Rijnland, de Archiefdienst voor Kennemerland in het Noord-Hollands Archief (NHA). De polderarchieven waren vanaf 2005 in beheer bij het NHA. Later werd daarvoor een dienstverleningsovereenkomst afgesloten tussen Rijnland en het NHA. Onder één dak In 2024 besloot Rijnland de overeenkomst te beëindigen en de archieven weer zelf in beheer te nemen. Rijnland beschikt over een eigen archiefbewaarplaats en een eigen archiefdienst. In de bewaarplaats is ruimte genoeg om de archieven een plek te geven. Rijnland beheert ook de archieven van het waterschap Groot-Haarlemmermeer en de Haarlemmermeerpolder. Door de polderarchieven weer zelf te gaan beheren, is de complete waterstaatkundige geschiedenis van de regio nu onder één dak beschikbaar.I Nieuwsgierig? Bekijk welke polderarchieven nu bij Rijnland in beheer zijn (toegangen met de codes 2.6.3 t/m 2.6.17). Voor inzage kun je contact opnemen met onze archiefdienst via archief@rijnland.net

Ook benieuwd wat de oorsprong is van het wapen van het hoogheemraadschap van Rijnland?

25 feb 2025 - Als je vanaf de N206 over de Plesmanlaan richting het centrum van Leiden rijdt, dan zie je aan de linkerkant het Rijnlandshuis. Op de gevel staat het blauwe logo. Wat stelt het wapen voor en waar komt het vandaag? In de nieuwe bijdrage 'De adelaar en de leeuw: de oorsprong van Rijnlands logo' aan de rubriek 'Uitgelicht' leest u meer.

Opening van de afvalwaterzuiveringsinstallaties in Gouda, Bodegraven en Katwijk in 1977 - een nieuwe taak voor Rijnland

5 aug 2024 - In 1965 werd het zuiveren van het afvalwater een integraal onderdeel van het takenpakket van Rijnland. Dit betekende onder andere dat bestaande afvalwaterzuiveringsinstallaties (AWZI's) werden overgenomen van gemeenten en nieuwe installaties door het hoogheemraadschap werden gebouwd. Deze nieuwe taak zorgde ervoor dat Rijnland zich zowel binnen het staatsbestel als naar de bredere samenleving ging opstellen als bekwame waterzuiveringsinstantie. Dit gebeurde in een tijd waarin het ecologische vraagstuk van watervervuiling in toenemende mate als een reëel maatschappelijk probleem werd gezien. Het volledige artikel staat op onze website in de rubriek Uitgelicht.

Rijnlandse roede in de Franse tijd: oude maten in een periode van verandering

5 aug 2024 - Voordat het metriek stelsel werd ingevoerd in Nederland was er een verscheidenheid aan lengte- en oppervlaktematen die overal van elkaar verschilden. Een van deze maten, de Rijnlandse roede – gelijk aan 3,767 meter – werd van origine voornamelijk gehanteerd in het gebied van het gelijknamige hoogheemraadschap. In de loop der jaren zou deze lengtemaat in steeds meer delen van het land gebruikt worden. Ondanks de wens aan Franse zijde om het metriek stelsel in te voeren werd aan het gebruik van de roede juist legitimiteit gegeven. In 1808 werd deze namelijk kortstondig vastgesteld als standaardmaat voor de verponding, oftewel de grondbelasting. De lengtemaat is een aardig voorbeeld van continuïteit in tijden van radicale politieke verandering. Dit is de inleiding van een nieuw artikel in de rubriek Uitgelicht te lezen op onze website.

Het 31-jarig akkoord tussen (hoogheemraadschap) Rijnland en Leiden

9 jun 2022 - Het hoogheemraadschap van Rijnland en de stad Leiden zijn al eeuwen lang met elkaar verbonden. Dit werd onder andere bevestigd door de aankoop van het Gemeenlandshuis in 1578. Het hield echter niet in dat de besturen van Rijnland en Leiden altijd op goede voet stonden. Aan het eind van de 16de eeuw was de relatie zelfs zeer gespannen, waarbij de Staten van Holland op den duur werden gevraagd om in te grijpen. Dit is de inleiding van een nieuw artikel in de rubriek Uitgelicht te lezen op onze website.

Rijnlandse Polderrekeningen gedigitaliseerd

26 mei 2021 - Rijnlandse polderrekeningen uit de 17e en 18e eeuw zijn recentelijk gedigitaliseerd. De gehele omvang van de collectie in ons archief bestaat uit ongeveer 35 strekkende meter en ongeveer 150.000 scans. We vinden het belangrijk dat deze polderrekeningen altijd te raadplegen zijn. Deze ingebonden banden kunnen we nu door de digitalisering onder optimale omstandigheden bewaren. Meer weten? Check onze website.

Ook de lokale waterstaat kost geld - nieuw historisch artikel over polderrekeningen

5 mei 2021 - ‘Comt Ary Dirksz. Cozijn over een jaar maalloon, van de Veender poldermolen, staande opde Poelwijk, volgens de conditiën van bestedinge een somme van 95:0:0’, (…) ‘Comt Wouter Ariensz. vander Meer, meester timmerman opde Oude Ade, over geleverde materialen en verdient arbeijdsloon aande voorsz. gecombineerde polders gelevert ende verdient, volgens specificatie 69:3:8’. Twee willekeurige posten uit de rekening van de Veender- en Lijkerpolders onder Alkemade en Esselijkerwoude over het jaar 1722. Zoals elk jaar hielden de poldermeesters van deze gecombineerde polders ook in het voorjaar van 1723 een zogenaamde zitdag om de rekening van het afgelopen jaar op te maken. Iedereen die geld te vorderen had op het polderbestuur kon op die dag zijn declaratie indienen en kreeg in contanten uitbetaald. Dit is het begin van een nieuw artikel over polderrekeningen dat naar aanleiding van het digitaliseren en beschikbaar stellen van de polderrekeningen is geschreven. Het volledige artikel is te lezen op onze website in de rubriek 'Uitgelicht' .

Vrijheid, gelijkheid en broederschap?

30 mrt 2021 - De geest van de Franse revolutie waart al snel ook door Rijnland. Kort na de Bataafse Omwenteling verschijnt de slogan als kop boven alle keuren en bekendmakingen die dijkgraaf en hoogheemraden uitvaardigen. Eeuwenlang is de invloed van Rijnlands inwoners op het reilen en zeilen minimaal. Dit is één van de bekendmakingen uit de collectie van het hoogheemraadschap van Rijnland, die wordt beschreven in de rubriek 'Archiefstuk in Beeld' . De volledige collectie bekendmakingen vindt u op onze website.

Dijken langs het IJ. Te laag of te hoog?

2 feb 2021 - Het idee dat Nederlanders altijd schouder aan schouder stonden om zichzelf en hun buren te beschermen tegen hoogwater is onjuist. Integendeel: soms probeerde men gedaan te krijgen dat andermans dijken laag bleven of verlaagd werden om daardoor zelf minder risico te lopen bij hoge vloeden. Het ging hierbij niet om particulieren, maar om overheden die elkaar dwars zaten. Ook langs het IJ kwam dit voor. Rijnland heeft hier onder geleden, maar probeerde zelf ook ten koste van anderen zijn eigen veiligheid te vergroten. Dit is de inleiding van een nieuwe artikel van de hand van Paul Schevenhoven. Het volledige artikel leest u op onze website onder de rubriek Uitgelicht.

Rijnland zet lustrumviering luister bij met amateurfilm

30 jan 2021 - ‘Hoe houden we het droog’ is de titel van een film waarmee hoogheemraadschap van Rijnland de viering van zijn 765-jarig bestaan luister bijzet. De film gaat over het ontstaan van de polders rondom Leiden (Broekpolder en Simontjespolder) en de drooglegging van de Haarlemmermeer. Amateurcineast Joop Mosterd uit Leiden nam het initiatief voor de productie. In 2021 vieren we officieel het 765-jarig bestaan van het charter van Rijnland. Dit is het oudste schriftelijke stuk dat verwijst naar de organisatie die later bekend zou worden als het hoogheemraadschap van Rijnland. Tijdens de viering van dit bijzondere lustrum organiseren we tal van activiteiten. In allerlei vormen en op verschillende momenten dragen die uit dat Rijnland al ruim acht eeuwen lang werkt aan ‘droge voeten en schoon water’. Ook voor Rijnland geldt in deze tijd dat we ons aan de geldende Covid-19-maatregelen houden. We kunnen dus (nog) geen activiteiten op locatie of met deelnemers organiseren. Wel zijn er al diverse mooie initiatieven opgestart. Die krijgen in dit lustrumjaar speciale aandacht in onze nieuwsbrief. Twee hobby’s komen samen De film ‘Hoe houden we het droog’ is een initiatief van Leidenaar Joop Mosterd, een fanatiek amateurcineast. De film brengt het ontstaan van de polders rondom Leiden (Broekpolder en Simontjespolder) in beeld, én de drooglegging van de Haarlemmermeer. Beide hobby’s van de Leidse cineast komen samen in een mooi resultaat: films maken en zijn interesse voor het waterschap en onze werkzaamheden. Joop Mosterd: ‘Ik wilde graag een film maken over de Merenwijk en de Broek- en Simontjespolder, de wijk waar ik woon. Via de Merenwijkvereniging heb ik meer informatie over de geschiedenis van de wijk boven water kunnen halen. Ook kwam de link met het hoogheemraadschap naar voren. Ik vind het belangrijk dat de bewoners van de Merenwijk op de hoogte zijn van de waterhuishouding en de rol van het hoogheemraadschap, vandaar deze film. Van gistwetenschap naar waterbehandeling ‘De techniek van de waterhuishouding en alles daaromheen vind ik buitengewoon interessant’, aldus de cineast. ’Ik heb een werkzame achtergrond als ingenieur procestechnologie bij Gist Brocades Delft (later DSM). Naast de gistwetenschap kwamen ook milieuzaken en (vuil)waterbehandeling aan de orde. Deze technologie had de nodige raakvlakken met de technische bedrijfsvoering binnen het hoogheemraadschap.’ Klik hier voor een link naar de webpagina van Hoogheemraadschap, waar u de link naar de film op YouTube kunt vinden.

200 Bekendmakingen online gezet

5 jan 2021 - Op de valreep van het oude jaar publiceert het hoogheemraadschap van Rijnland bijna 200 bekendmakingen (1646-1942) via de online archieven van Rijnland. De collectie is niet compleet (in afzonderlijke dossiers bevinden zich ook nog bekendmakingen) maar biedt een doorsnede van wat dijkgraaf en hoogheemraden van Rijnland gedurende enkele eeuwen bekendmaakten. Samen met de dijkgraaf controleerden de hoogheemraden het gehele waterbeheer ten zuiden van het IJ, tot Wassenaar en Gouda toe. Het hoogheemraadschap bepaalde het waterpeil en had het toezicht over alles wat de stroming van het water activeerde of belemmerde zoals molens, dammen en bruggen. Via plakkaten werden de verordeningen, de keuren die het college uitvaardigde openbaargemaakt. De collectie bevat keuren en verordeningen, maar ook aankondigingen van openbare aanbestedingen. Vanaf de 15e eeuw kreeg het hoogheemraadschap steeds meer een taak als bestuurder. Behalve het toezicht op de naleving van keuren hield het zich ook bezig met beheer en onderhoud van waterstaatswerken. De collectie schetst een beeld van een organisatie die met vallen en opstaan, altijd volhoudend en soms tegen de stroming in, het land veilig, droog en mooi heeft gemaakt.

Rijnland 765 jaar

2 nov 2020 - Ontstaan van Rijnland Het hoogheemraadschap van Rijnland ontstond in de middeleeuwen. Dorpen in de omgeving van de Oude Rijn moesten samenwerken om overtollig water uit de Rijnstreek af te voeren. Dat gebeurde in noordelijke richting, via het Spaarne naar het IJ. In die tijd ontwikkelde het IJ zich tot een zeearm van de Zuiderzee. Om het land tegen het hoge water te beschermen, werd het Spaarne afgedamd (de Spaarndam) en kwam een dijk langs het IJ tot stand (de Spaarndammerdijk). Charter van 1255 Het oudste stuk in ons eigen archief is een stuk perkament met een verklaring die graaf Willem II van Holland op 11 oktober 1255 bezegelde in Leiden. Met deze charter belooft hij dat er, zonder overleg met de heemraden die er op dat moment waren of die er in de toekomst zouden zijn, geen schutsluis bij de Spaarndam zal worden gelegd, noch dat er bij deze dam en drie andere waterstaatswerken werkzaamheden zouden plaatsvinden. Het charter is overigens geen stichtingsakte van het hoogheemraadschap van Rijnland. Het woord Rijnland komt zelfs niet voor in het charter. Toch werd de gebeurtenis van 11 oktober 1255 altijd al als een belangrijk moment in Rijnlands geschiedenis beschouwd. Dit blijkt ook uit een schilderij dat de dijkgraaf en hoogheemraden in 1655 lieten vervaardigen van de ‘handvestverlening’ van 400 jaar daarvoor. Zie voor meer informatie website Hoogheemraadschap Rijnland

Rijnland en de cholera

30 apr 2020 - Nederland is in het verleden vaker getroffen door epidemieën. Ook Rijnland kreeg daarmee te maken. Dat het kantoor gesloten werd, is nog nooit voorgekomen. Altijd probeerde Rijnland zo veel mogelijk door te werken. Ook wanneer de ziekte veel gevaarlijker was dan het huidige coronavirus. In 1866 heerste in Nederland een cholera-epidemie. De ziekte wordt veroorzaakt door een bacil en verspreidt zich vooral doordat mensen besmet water gebruiken. Dat wist men toen nog niet, men ging er vanuit dat de ziekte zich verspreidde door bedorven lucht. Van de mensen die cholera kregen ging de helft dood. Gelukkig werd maar een klein deel van de bevolking ziek, maar dat een paar procent van de bevolking van een dorp of stad overleed was niet ongewoon. De mensen waren terecht doodsbang voor de ziekte. Na 1866 hebben zich in Nederland geen grote cholera-epidemieën meer voorgedaan. Dat kwam door maatregelen op het gebied van hygiëne en vooral door aanleg van drinkwaterleidingen. Ga naar onze website om het volledige artikel van Paul Schevenhoven te lezen in de rubriek 'Uitgelicht'.

Veertig jaar geleden: polderconcentratie binnen Rijnland

22 nov 2019 - Op de website van het hoogheemraadschap van Rijnland vindt u een nieuw artikel over de geschiedenis van de polderconcentratie binnen Rijnland. Op 1 januari 1979 werden de polders binnen het hoogheemraadschap van Rijnland opgeheven als waterschap en samengevoegd tot zes nieuwe waterschappen en twee polderafdelingen van het hoogheemraadschap. Dit was de eerste stap in een proces van concentratie van waterschappen binnen Rijnland, dat 26 jaar later afgerond zou worden door de vorming van één zogenaamd all-in waterschap. Daarmee kwam het waterkwantiteitsbeheer in de boezem en in de polders in één hand. In 1979 was het nog niet zo ver. De concentratie van waterschappen was een gecompliceerd proces en verliep niet zonder weerstand. Ga naar de rubriek Uitgelicht op Rijnlands website om het hele artikel te lezen over de polderconcentratie binnen Rijnland.

De slapende stoker

29 mrt 2019 - In de nacht van zaterdag 30 op zondag 31 juli 1887 werden honderden inwoners van Gouda onaangenaam verrast doordat hun woningen onder water liepen. Volgens de Goudsche Courant gebeurde dat niet alleen op de Markt, de Tiendeweg en de Turfmarkt, maar ook in meer eenvoudige straten als de Vogelenzang en aangrenzende buurten. Al gauw werd duidelijk dat de oorzaak van de wateroverlast bij het boezemgemaal van Rijnland in de Fluwelensingel lag. Wat was er gebeurd? Ga naar de rubriek 'Uitgelicht' op de website van het hoogheemraadschap van Rijnland om het hele artikel te lezen over de slapende stoker.

Agenda eendaags

Geen eendaagse items in de agenda.

Agenda meerdaags

Geen meerdaagse items in de agenda.

Artikelen

Poldernamen

26 mrt 2025 - Polders hebben namen, soms afgeleid van molens, de ligging, of het aangrenzende water, maar ze kunnen ook een andere, heel bijzondere oorsprong hebben. In dit artikel wordt de herkomst van de naam van een aantal polders beschreven.

Waterbeheer en eendenkooien

20 jan 2025 - Rijnland is een waterrijk gebied waar eendenkooien vanaf de late Middeleeuwen dienden om wilde eenden te vangen voor voedsel in de winter. In de zestiende en zeventiende eeuw ontstonden conflicten tussen kooikers en boeren over waterstanden. Kooikers wilden hoger water voor vogelvangst, terwijl boeren lage waterstanden verlangden. Midden zeventiende eeuw werd in de Behoudenskostpolder een verbetering van de waterbeheersing gerealiseerd. Daarom bouwden kooikereigenaren kleine molens om juist water in de kooiplassen te pompen. Het leidde wederom tot spanningen tussen boeren en kooikers. Dit artikel is een mooie aanvulling op de artikelen over eendenkooien die al op de site geplaatst zijn.

Eendenkooien in Rijnland in de vroegmoderne tijd

7 okt 2023 - Het artikel gaat over de opkomst van eendenkooien, indertijd ook wel vogelkooien genoemd, in de waterrijke gebieden van onze regio, ongeveer tussen Haarlem, Amsterdam, Gouda, Den Haag. De kooien waren echter heel ongelijk verspreid over de verschillende ambachten. Aanvankelijk werd er goed verdiend aan het houden van eenden. De komst van de droogmakerijen met de verlaging van de waterstand waardoor het aantal eenden in het veenweidegebied afnam, vormde echter een bedreiging voor menige kooiker. Ook de toename van de bevolking en de verstedelijking leidden uiteindelijk tot een forse afname van het aantal eendenkooien in Rijnland.

Elie François van Dissel, ingenieur van Rijnland

28 jan 2019 - Korte biografie van E.F. van Dissel, ingenieur van Rijnland, adviseur op waterstaatkundig gebied binnen en buiten Rijnland, raadslid van Leiden en een man met een brede belangstelling.

Jan Pieterszoon Dou, landmeter en kaartenmaker

28 jan 2019 - Korte biografie van de bekende landmeter Jan Pieterszoon Dou. Ook wetenschapper, korte tijd lid van de Leidse vroedschap, maar natuurlijk vooral bekend van zijn kaarten die hij maakte voor onder andere het Hoogheemraadschap van Rijnland. Met verwijzing naar publicaties over en van de hand van J.P. Dou.

Bartholda van Swieten, een bijzondere vrouw

28 jan 2019 - Korte biografie van Batholda van Swieten. Zij was niet alleen huismeesteres van het Gemeenlandshuis van Rijnland, maar onderhandelde namens de diverse prinsen van Oranje met de Spanjaarden over bestanden en vrijlating van gevangenen.

Rijnland en de stormvloedramp van 1953

28 jan 2019 - Kort artikel over de gevolgen van de stormvloedramp van 1953 voor Rijnland zelf en betrokkenheid van het Hoogheemraadschap bij hulp aan getroffen gebieden.

Pieter van der Does

28 jan 2019 - Uitgebreid artikel (oorspronkelijk in 3 afleveringen) over het korte leven van Pieter van der Does, admiraal van de Hollandse vloot en baljuw en dijkgraaf van Rijnland. Hij was betrokken bij het verslaan van de Armada, de verdediging van Geertruidenberg en overleed bij een krijgstocht naar de Canarische eilanden en Santo Thomé. Ook over de belangentegenstellingen tussen Leiden en het Hoogheemraadschap.

De waterwolf bedwongen

28 jan 2019 - Kort artikel over het Haarlemmermeer: de waterwolf. De uiteindelijke droogmaking in de negentiende eeuw van deze steeds uitdijende waterplas had ook consequenties voor het Hoogheemraadschap. Een pas drooggelegd meer was ook een bron van besmettelijke ziekten.

Bestuurders in de polder

9 dec 2016 - Korte lezing van Gert Koese over verschillende bestuurniveaus binnen het Hoogheemraadschap Rijnland bij Minisymposium De Periferie Centraal van de Historische Vereniging Oud Leiden op 4 november 2016