Een moedig boeren legertje uit Nieuwkoop

Bram Poot beschrijft de achtergronden van de oorlog van 1672, in de geschiedschrijving bekend als het 'Rampjaar' en de paniek die ontstond toen Franse legers in eerste instantie in snel tempo optrokken om uiteindelijk Holland binnen te trekken. Daarna stokte de voortgang van de inval. In juni van dat jaar werd de (oude) Hollandse waterlinie in werking gesteld en werden versterkingen opgeworpen, onder meer in Woerdense Verlaat. In december 1672 wilden de Fransen met een offensief hun doel alsnog bereiken. Poot beschrijft hoe deze kleinschalige lokale tegenstand, uitgevoerd met de moed der wanhoop, samenviel met veranderingen in de weersomstandigheden waardoor de Fransen hun doel uiteindelijk niet bereikten.

Vereniging: Stichting Historisch Genootschap Nieuwkoop en Omstreken
Auteur: A.J.W. (Bram) Poot
Oorspronkelijke publicatie: in 'Rondom Niewecoop' (2022)

Maquettes: Opgravingsgegevens vanaf het platte vlak omhoogtrekken.

Leendert van der Ent beschrijft in dit artikel het proces van de totstandkoming van de eerste van vier geplande maquettes over Romeins Valkenburg. Aan het maken van de maquette is veel onderzoek vooraf gegaan. Ook was er discussie over de schaalgrootte waaraan de maquette moest voldoen om recht te doen aan de zichtbaarheid van de details. Uiteindelijk zijn de makers er in geslaagd een zo goed als waarheidsgetrouwe maquette te maken van een crematiestoet naar een brandstapel.

Vereniging: Valkenburg, Vereniging Oud Valkenburg
Auteur: Leendert van der Ent
Oorspronkelijke publicatie: 2022

Schippers uit De Kaag op Rijn, Waal en Maas. Een bijdrage tot de geschiedenis van de rivierhandel tijdens de Republiek.

Het artikel beschrijft en analyseert de rivierhandel door schippers uit De Kaag van het eind van de zestiende tot het begin van de achttiende eeuw. De kaagschippers vormden de grootste groep binnenvaartschippers richting het oosten (Nijmegen) en het zuiden van de Republiek (Roermond), niet louter vervoerders, maar handelaren in Rijnlandse producten (tuinbouw, visserij), die op de terugweg nieuwe handel meenamen. Het hoogtepunt van deze Kaagse rivierhandel lag in het midden van de zeventiende eeuw.

Vereniging: Historische Vereniging Oud Leiden
Auteur: W.F. Leemans
Oorspronkelijke publicatie: Leidsch Jaarboekje 1983, p. 252-278.

De Morgenboeken van Rijnland. Drie eeuwen ongeregeldheid.

Het artikel beschrijft de zogeheten morgenboeken van Rijnland, waarin de omvang (in morgens), eigenaren en pachters van alle grond in Rijnland zouden moeten worden geregistreerd. Het gaat vooral in op de basis ervan, een nieuwe inmeting waartoe het Hoogheemraadschap in 1540 besloot. Het aantal morgen was namelijk de basis van de betaling van het morgengeld, dat de ambachten moesten afdragen om de gezamenlijke kosten van Rijnland te bekostigen. Die kosten stegen, terwijl over veel grond geen financiële bijdrage werd geleverd. De nieuwe inmeting en daarop gebaseerde omslag leidde tot grote conflicten tussen het Hoogheemraadschap en veel ambachten. Een gerechtelijke uitspraak was uiteindelijk de basis voor een akkoord uit 1550-1553, dat uiteindelijk tot 1845 zou blijven gelden. Het artikel beschrijft vooral de achtergronden van de inmeting en de conflicten eind zestiende eeuw. Niet dat alles later naar behoren ging, maar onlangs enige beperkingen zijn de morgenboeken een belangrijke bron voor historisch onderzoek.

Vereniging: Historische Vereniging Oud Leiden
Auteur: M.H.V. van Amstel Horàk
Oorspronkelijke publicatie: Leidsch Jaarboekje 1985, p. 150-178.

Warmond en 'de grootste stoommachine ter wereld', deel 1

In het eerste artikel komen de grote stormen van 1836 aan bod en de schade die zij aanrichten in de polders van o.a. Warmond, maar ook in aangrenzende gemeentes. Doorgebroken dijken, ondergelopen polders, hoge kosten. Deze stormen en de schade geven uiteindelijk de doorslag tot de droogmaking. Al twee eeuwen werd daarover gesteggeld, want de machtige speler Leiden was tegen. Maar in 1839 neemt Willem I de beslissing.

Vereniging: Warmond, Historisch Genootschap Warmelda
Auteur: Marion van Leeuwen
Oorspronkelijke publicatie: De Hekkensluiter (Warmond), jaargang 16 (2019) nr. 2, 17 (2020) nr. 2 en 18 (2021) nr. 2.

Warmond en 'de grootste stoommachine ter wereld', deel 2

In het tweede artikel wordt het werk beschreven dat, zonder dat er al een keus was gemaakt voor wind- of stoomkracht, aan de feitelijke drooglegging voorafging. In 1840 beginnen de werkzaamheden aan het Oegstgeesterkanaal, Ringvaart en Ringdijk. Honderden polderwerkers komen van heinde en ver. Veel interessante details over hun leven passeren de revue. Willem I heeft een duidelijke voorkeur voor stroom en dat wordt het ook.

Vereniging: Warmond, Historisch Genootschap Warmelda
Auteur: Marion van Leeuwen
Oorspronkelijke publicatie: De Hekkensluiter (Warmond), jaargang 16 (2019) nr. 2, 17 (2020) nr. 2 en 18 (2021) nr. 2.

Warmond en 'de grootste stoommachine ter wereld', deel 3

Het derde en laatste deel van de serie gaat over de bouw van het eerste en tevens proef- gemaal, De Leeghwater, dat op Warmonds grondgebied ligt. De benodigde kennis en een groot deel van de materialen komen uit Engeland, dat ons in stoomkracht ver vooruit is. Ook in dit artikel aandacht voor de mensen die het werk klaarden. In 1845 volgt de eerste proefbemaling onder grote publieke belangstelling. Het gemaal wordt pas in 1848 echt in werking gesteld, want eerst moesten waterwegen en dijken aangelegd zijn. In 1849 komen de stoomgemalen De Cruquius en De Lijnden erbij en dan kan de echte droogmaking beginnen. Lees meer over de droogmaking van het Haarlemmermeer in het artikel 'Gevers van Endegeest, de droogmaker van het Haarlemmermeer'. Scrol voor dit artikel naar onder.

Vereniging: Warmond, Historisch Genootschap Warmelda
Auteur: Marion van Leeuwen
Oorspronkelijke publicatie: De Hekkensluiter (Warmond), jaargang 16 (2019) nr. 2, 17 (2020) nr. 2 en 18 (2021) nr. 2.

Warmond en de grootste stoommachine ter wereld (deel 4)

Na de voltooiing in 1845 geniet het gemaal grote belangstelling, zowel uit het buitenland als vanuit het koningshuis. Maar ook het 'gewone' publiek komt kijken naar het kunstwerk, wat een paar keer geleid heeft tot noodlottige ongelukken. Het gemaal dient als voorbeeld voor de andere twee gemalen, de Lijnden en de Cruquius, waarmee in 1846 wordt begonnen. Als de openingen in de ringdijk gedicht zijn en de dammen die toegang gaven tot de dijk afgegraven, is er geen toegang over land naar de dijk meer mogelijk. Er worden pontjes ingezet en een jaagpad aangelegd voor de scheepvaart. Voor het personeel en de directie worden dienstwoningen gebouwd. Als het meer droogvalt in 1852 wordt een nieuwe gemeente gevormd: Haarlemmermeer, maar over de precieze grenzen daarvan wordt met de aanliggende gemeenten nog pittig van gedachten gewisseld. Het artikel sluit af met een overzicht van de 'Leeghwaterkinderen' die geboren zijn in de tijd dat hun ouders in de Leeghwaterbuurt woonden en die in de gemeente Warmond werden aangegeven.

Vereniging: Warmond, Historisch Genootschap Warmelda
Auteur: Marion van Leeuwen
Oorspronkelijke publicatie: De Hekkensluiter 38, jaargang 19 (2022), nr. 2.

Fusie van drie waterschappen en het hoogheemraadschap van Rijnland 2005

De waterschappen Groot-Haarlemmermeer, De Oude Rijnstromen, Wilck en Wiericke en het Hoogheemraadschap van Rijnland zouden per 1 januari 2005 fuseren tot één all-in waterschap. Aanleiding was in 1996 het rapport 'Water Centraal' van de Unie van Waterschappen over de samenvoeging van waterkwantiteit (de eerste drie waterschappen) en waterkwaliteit (Rijnland), dat alleen mogelijk zou zijn door samenvoeging van deze vier waterschappen. Het fusieproces had echter nogal wat voeten in aarde, o.a. omdat de eerste drie waterschappen veel kleiner waren dan Rijnland en omdat twee provincies bij betrokken waren bij het toezicht.

Vereniging: Stichting Haarlemmermeermuseum De Cruquius
Auteur: Hans van Velsen
Oorspronkelijke publicatie: MeerHistorie 50e jaargang nr. 1, maart 2022

Priester Hendrik: de eerste Nederlandse watermanager

In Rijnsaterwoude staat een standbeeld van een in gedachten verzonken priester met een papierrol in zijn hand. Zijn naam is Hendrik, meer persoonlijke gegevens zijn niet bekend. Wel dat hij van grote betekenis is geweest voor de ontginning van het Hollands-Utrechtse veengebied. En niet alleen hier, zijn kennis is ook overgedragen aan boeren in een vruchtbaar gebied in noord-Duitsland. Het artikel gaat over de ontwikkeling van het veenlandschap, het ontstaan van de copen en hoe onze kennis en ervaring zich over andere delen van Europa verspreidde rond het jaar 1100.

Vereniging: Oude Wetering, Stichting Oud Alkemade
Auteur: Jan Beenakker
Oorspronkelijke publicatie: Alkmadders nr. 124, december 2013

Ontheemde Heiligen. Altaarstukken en Memorietafels uit oude kerken in Zuid-Holland.

Wanneer een altaarstuk tegen een witte museumwand is geplaatst, wordt de beschouwer uitgenodigd het te bekijken als een esthetisch object. Maar altaarstukken dienen eigenlijk niet te worden beschouwd zonder de context van het kerkgebouw, zoals het kerkgebouw niet volledig kan worden begrepen zonder de erbij behorende inventaris en de liturgie die erin voltrokken wordt. Niet alles werd in 1566 kort en klein geslagen. In Dordrecht, Gouda en Rotterdam kon de stedelijke overheid op tijd ingrijpen zodat daar beelden en altaarstukken voorlopig gespaard bleven. Dit artikel is een inventarisatie en beschrijving van de bewaard gebleven altaarstukken en memorietafels die afkomstig zijn uit kerken in de provincie Zuid-Holland en die thans in musea worden bewaard. De schilderijen zijn naar plaats van herkomst geordend.

Vereniging: Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland
Auteur: Peter van Dael
Oorspronkelijke publicatie: Eerste publicatie

Romeinse bronzen beeldjes gevonden in Valkenburg

Marina 't Hart heeft met de vereiste toestemmingen, in teamverband en solitair, op Valkenburg met de metaaldetector mogen zoeken. Het huidige Valkenburg is de locatie van het voormalige Romeinse castellum Praetorium Agrippinae en omgeving. Uiteindelijk kwamen er enkele bronzen beeldjes van Romeinse makelij uit de Valkenburgse grond tevoorschijn. Aan de Neder Germaanse limes zijn dit soort beeldjes tot nu toe maar mondjesmaat gevonden. De beeldjes van onder andere Isis en Mercurius zijn door de experts als uniek omschreven. Leendert van der Ent, bestuurslid van de Vereniging Oud Valkenburg, beschrijft in enkele pagina's, hoe dit tot stand is gekomen.

Vereniging: Valkenburg, Vereniging Oud Valkenburg
Auteur: Leendert van der Ent
Oorspronkelijke publicatie: De Rijnsburger 10-02-2022

Gevers van Endegeest: de droogmaker van het Haarlemmermeer.

In de 18e en19e eeuw waren overstromingen van het Haarlemmermeer regelmatig catastrofaal voor de omliggende gebieden. De heftige stormen van 1805 en 1836 vormden het keerpunt in het bespreken van maatregelen en werd definitief de knoop doorgehakt om het meer droog te maken. In 1840 werd Gevers van Endegeest door koning Willem I benoemd tot president van de droogmakingscommissie. In dit artikel leest u wat er allemaal kwam kijken bij deze enorme klus en wordt ook aandacht geschonken aan de bouw en architectuur van de gemalen.

Vereniging: Stichting Haarlemmermeermuseum De Cruquius
Auteur: Elise van Melis
Oorspronkelijke publicatie: Meer-Historie nr. 3 september 2021

Boerderij Knorrenburg en Claude Monet

Op de cover van het boek genaamd; De Schilders van de Duin- en Bollenstreek, van de hand van Werner van den Belt en Bob Hardus uit 2021, staat de sinds lang verdwenen boerderij De Knorrenburg uit Sassenheim. Claude Monet, de beroemde Franse impressionistische kunstschilder, kwam in 1886 speciaal naar deze streek voor de bollenvelden. Hij schilderde dat voorjaar tot twee maal toe dit aardige boerderijtje te midden van de toen volop bloeiende bollenvelden. Gijs Overvliet en Aad van der Geest beschrijven de omgeving van toen, en tonen met meetkundige precisie de positie van Monet aan, vanwaar hij schilderde. Niet alleen op de positie van toen, maar ook geprojecteerd op het huidige straatbeeld.

Vereniging: Sassenheim, Stichting Oud Sassenheim
Auteur: Gijs Overvliet en Aad van der Geest
Oorspronkelijke publicatie: De Aschpotter, 25e jaargang nr. 49 november 2012

Willem van Teylingen X Agniese van Bentheim

Het artikel neemt u mee naar de tijd van graaf Floris II en Dirk V van Holland, en de huwelijken die zij sloten met vooraanstaande adellijke gemalinnen. Naar de verovering, vernietiging van de toen nog houten burcht Bentheim door Lotharius III, en wederopbouw ervan in steen door Otto van Rheineck. Naar de gebiedsuitbreidingen van de Utrechtse bisschoppen in het latere zogeheten Oversticht en de veldslag bij Ootmarsum in 1146, die uiteindelijk leidde tot de heerschappij van de graven van Bentheim uit het Hollandse huis. Naar Willem van Teylingen die trouwde met de kleindochter van graaf Dirk VI, Agniese van Bentheim. Naar de ringmuur en de woontoren van slot Teylingen, in de huidige gemeente van die naam.

Vereniging: Sassenheim, Stichting Oud Sassenheim
Auteur: Aad van der Geest
Oorspronkelijke publicatie: De Aschpotter, 25e jaargang nr. 49 november 2021